Autor: o. Alberto Meouchi | Redakcja: Maria Białek
Historia Kościoła maronickiego zaczyna się, mówiąc właściwie, od obecności pierwszych chrześcijan, a konkretnie od przybycia Apostoła Piotra (I wiek) do Antiochii, aby po Zesłaniu Ducha Świętego założyć wspólnotę wiary. Księga Dziejów Apostolskich zawiera pewne kluczowe momenty jego powstania, które jednak, jako wspólne dla całego Kościoła katolickiego, pozostają niezauważone jako elementy historyczne Kościoła maronickiego, ale które, ściśle rzecz biorąc, są częścią jego historii.
Aby nakreślić jej historię i przedstawić ją z odpowiednią zwięzłością, podzielimy ją na sześć okresów – i to bardzo krótkich – jej życia:
1.Okres apostolski (I w.).
2.Bezpośredni okres poapostolski (II-III w.).
Przedpatriarchalny okres maronicki (IV-VII w.).
W Antiochii udało się zachować ortodoksję i wierność Rzymowi, jednakże sytuacja
zaczynała się komplikować. Znaczący wpływ miało dojście do władzy Cesarza
Dioklecjana (284-305 n.e.), który przekształcił Imperium Rzymskie w monarchię
absolutną (Downey, 1961). Najechał Antiochię, gdzie przebywał przez dłuższy okres.
Jego rządza wielkości rozpętała zaciekłe prześladowania chrześcijan. Jedną z
pierwszych ofiar okrucieństwa Dioklecjana był Biskup Antiochii Cyryl (ok. 279/280-306
n.e.), następca biskupa Timaeusa. Cyryl został aresztowany w 303 roku i skazany na
ciężkie roboty w kamieniołomach marmuru w Panonii i tam trzy lata później zmarł .Z
Cyrylem z Antiochii współpracowali Doroteusz z Antiochii uczony, kapłan i przyjaciel
Euzebiusza, oraz Lucjan z Antiochii (lub z Samosaty), słynny nauczyciel oraz dyrektor
szkoły teologicznej w Antiochii. Doroteusz ponósł męczeńską śmierć. Wkrótce po
rozpoczęciu prześladowań (303 r. n.e.) doszło do buntu przeciwko cesarzowi. Buntowi
przewodził niejaki Eugeniusz. Bunt ten został stłumiony dzięki mieszkańcom Antiochii i
Seluckiej Pierii, którzy spodziewali się oznak wdięczności od Rzymu. Niestety
Dioklecjan wymierzył im ciężkie kary (konfiskata mienia, mordy honorowych mieszczan
itp.) , obwinił chrześcijan za stłumienie buntu chociaż powszechnie wiadomo było, że nie
mieli nic z tym wspólnego, byli dobrymi obywatelami. Antiochii sytuacja w wynku
represji rzymian stała się trudna nie tylko dla chrześcijan, ale dla wszystkich
mieszkańców miasta.
Wraz z dojściem do władzy Cesaraz Konstantyna 25 lipca 306 r. (272-337 n.e.), sytuacja
zaczęła dla chrześcijan się zmieniać na lepsze. Edyktem Mediolańskim (313 n.e.)
zalegalizowano religię chrześcijańską.Na mocy tego Edyktu ponownie odrodziło się
Bizancjum (272-337 n.e.) , pod nazwą Konstantynopol – “nowy Rzym” – (dzisiejszy
Istambuł, Turcja), Cesarz Konstantyn znacząco umożliwił zwołanie pierwszego Soboru
Nicejskiego (325 r.). Zainicjował zbudowanie okazałej ośmiokątnej świątyni w Antiochii
(Domus Aurea, czyli Złoty Kościół) itd. W tym okesie zmniejszyły się prześladowania
chrześcian, a to umożliwiło z jednej strony teologia mogła być studiowana swobodnie i
bez konsekwencji męczeństwa – co doprowadziło do wykształcenia wielkich teologów, a
także powstania wielkich herezji . Z drugiej strony pojawiło zjawisko monastycyzmu,
szczególnie znaczące dla środowiska duchowego tego regionu.Akty męczeństwa
stawały się coraz żadsze, dlatego sposób przeżywania poświęcenia się Bogu teraz miał
się przejawiać w pokutach i umartwieniach; dlatego w starożytnej Syrii pojawiły się
nowatorskie na obecne czasy formy życia monastycznego (tj. akemity, dendryty,
stacjonarki, stylity, hipetrasy itp.),co było podwaliną nowej duchowości.
Maron († ok. 410), który dał swoje imię Kościołowi maronickiemu. Teodoret z Cyru (ok.
383 – ok. 458 [lub 466]) w swojej książce “Historia mnichów syryjskich” (rozdz. XVII) dał
początek hippetyzmowi, duchowości polegającej na życiu na otwartej przestrzeni z myślą
o tym, że Opatrzność Boża, od której jesteśmy zależni, rozporządza naszą opieką
(deszcz, śnieg, upał, zimno itd., jesteśmy w rękach Boga, a on zawsze osłoni nas swoją
opieką).
Św. Maron nigdy nie założył, a ściśle mówiąc, nie starał się niczego założyć. Jednak
jego życie w świętość oraz chrześcijańska postawa, dały początek
duchowości.maronickiej, która stała się hierarchią, a tym samym jednym z dwudziestu
czterech kościołów rytualnych sui iuiris Kościoła katolickiego: Kościołem maronickim.
Do 451 roku wiara chrześcijańska na całym świecie była praktycznie wiarą katolicką (w
komunii z papieżem) zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Każdy region zachował
jednak swój własny język i zwyczaje w liturgii. W regionie Antiochii dominował język
aramejski i grecki, choć ten ostatni jako “obcy”.
Problemem pierwszego podziału, który zerwał komunię z Kościołem w rzymskim, były
kryzysy chrystologiczne. Mnisi z klasztoru Beit Maron (tj. uczniowie wspomnianego wyżej
Św. Marona) byli zwolennikam Soboru Chalcedońskiego (451 r.), który ogłaszał, że w
Chrystusie są dwie natury (ludzka i boska) zjednoczone w jednej Osobie Boskiej.
W 512 r. został ustanowiony Patriarchą Antiochii Sewerus (456-538), który chociaż był
prawowitym patriarchą, odrzucił doktrynę Soboru Chalcedońskiego i sprzyjał
monofizytyzmowi. Przewiedział zbliżający się rozłam między chalcedończykami i nie-
chalcedończykami, który nastąpił w 543 r. Efrem (ok. 526-ca. 546) . Patriarcha Antiochii i
antypatriarcha Antiochii Jakub Baradai († 578), monofizyta, któremu sprzyjała
Cesarzowa Teodora († 548) narzuciła jego, ustanawiając w ten sposób monofizycki
Patriarchat Antiochii (nazywani “jakobitami”, od imienia Jakuba). Od 543/544 roku
Patriarchat Antiochii był podzielony na dwa patriarchaty: jeden z chalcedońskim
katolickim patriarchą lojalnym wobec Rzymu (Efrem), a drugi z jakobickim patriarchą,
nie-chalcedońskim i oddzielonym od Rzymu (Jacobus Baradai).
W tym okresie Bizancjum (tj. Konstantynopol) pozostawało w komunii z papieżem
rzymskim i królem Bizancjum (w języku aramejskim “król” lub “cesarz” to ܡܰܠܟܳܐ, malko),
grupę chrześcijan chalcedońskich nazywano “melkitami” (od słowa malko, jako będącego w
katolickiej linii doktrynalnej wyznawanej przez króla).
W VII wieku, wraz z zabójstwem Patriarchy Antiochii Anastazego II († 609), ta grupa
chalcedońskich katolików (lub Melkitów) wiernych Rzymowi doznała kolejnego rozłamu
spowodowanego najazdami perskimi (608) i arabskimi (636). Kiedy po zabójstwie
Atanazego , Konstantynopol próbował wypełnić to miejsce, mianując patriarchów
Antiochii, ale nominalnie, gdyż patriarchowie mianowani przez Konstntynpol nigdy nie
mieszkali w Antiochii. Byli to Macedonius (ok. 628), Macarius (ok. 656), Theophanes (ok.
681) i George (ok. 687), a po śmierci George’a († 702) Konstantynopol nie mianował już
żadnego Priarchy dla Antiochii aż do 742 roku.
Do następnego rozłamu doszło, ponieważ jedna grupa (przyszli maronici) nie przyjęła
nominacji z Konstantynopola, ponieważ Papież nie wyraził zgody, podczas gdy druga
grupa przyjęła ją bez zastrzeżeń. Obie grupy były chalcedońskie, a więc katolickie. Ale
Maronici mieli pójść inną drogą. W ten sposób na scenie pojawił się Kościół Melkite-
Maronite (nazwany od Św. Marona) i Kościół Melkite-Maximite (nazwany od Św.
Maksyma Wyznawcy). Pierwszy z nich pozostał katolikiem, a drugi później zerwał z
Rzymem. W końcu termin Melkite stopniowo zaczął być stosowany do Maksymitów, w
miarę gdy zbliżali się do Bizancjum, termin ten został zarezerwowany wyłącznie dla nich.
Maksymici, już od teraz oddzieleni od Rzymu, będą uznani formalnie i będzie im
przypisywano miano Melkitów w XI-XII wieku . Porzucenie liturgii i zwyczajów Antiochii, a
przyjęcie zwyczajów liturgicznych Bizancjum, w tym języka greckiego. Chalcedończycy,
a ci którzy pozostali wierni Rzymowi, od VII wieku będą nazywani tylko maronitami i
wyemigrują do Libanu, uciekając przed prześladowaniami, aby pozostać wiernymi swojej
wierze katolickiej. Zachowają swoje aniochickie zwyczaje i tradycje, w tym język
aramejski, chociaż, jak będzie wspomniane później, w XVI wieku ucierpią z powodu
wpływów łacińskich z powodu duchowej bliskości z Watykanem.
